مروری بر دعا و نیایش در منظومه‌های نظامی گنجوی با تکیه بر «لیلی و مجنون»

پیوند انسان با خداوند از طریق دعا و مناجات و رازگویی‌های انسان با خداوند، از مهم‌ترین و زیباترین حادثه‌های زندگانی بشر است که در دین، عرفان، ادبیات و بسیاری از دیگر شاخه‌های دانش و معرفت بشری از آن سخن رفته‌است. اهمیت دعا چندان است که لفظ «دعا» و مشتقاتش 200 بار در قرآن کریم به کاررفته‌است و خداوند، خود امر صریح فرموده که دعا کنید تا پاسختان دهم. پدیدۀ بسیار مهم و بنیادین دعا و نیایش در ادب دیرپای پارسی نیز جایگاه والا دارد. پیوند دیرین ادبیات و دین در ایران که نخستین نمونۀ درخشان این پیوند، متون اوستایی است، همواره دعا را در ردیف مهم‌ترین مضامین و نیز قالب‌های ارائه در ادبیات فارسی از دورۀ باستان تا میانه و نو قرار داده‌است. در ادب فارسی، از آثار حماسی چون شاهنامۀ حکیم فردوسی گرفته تا آثار داستانی از قبیل منظومه‌های نظامی و ادب غنایی و تغزّلی، همواره با کثرت و تنوّع به این پدیده برمی‌خوریم. در این مقاله برآنیم که با تکیه بر یکی از مهم‌ترین منظومه‌های داستانی پارسی، یعنی «لیلی و مجنون» نظامی گنجوی که بسیار مورد پیروی و تقلید شاعران قرار گرفته، جایگاه دعا و نیایش را در آثار نظامی به طور اخص و در ادب منظوم پارسی به طور عمومی بازنماییم و با روش توصیفی و تحلیلی، جایگاه این پدیدۀ بسیار مهم را در فرهنگ ایرانی ترسیم نماییم.